Urodził się w 1812 roku w zaborze pruskim. Zawiłości genealogiczne nie pozwalają na razie powiedzieć niczego szerszego na temat jego pochodzenia, wiemy jedynie, że urodził się w rodzinie niezbyt zamożnej. Mroki przeszłości kryją historię jednego z jego przodków – Jana, który obdarzony szlachectwem w XVII wieku, dwa lata po tym fakcie został szlachectwa pozbawiony przez sejm Rzeczpospolitej za morderstwa i rozboje. Nie znamy szczegółów, ale rzecz jest warta odnotowania, jako że w tych czasach szlachcic był kimś w rodzaju
świętej krowy i trzeba było naprawdę sporo wysiłku, by ten przywilej utracić.
Ksawery – bo tego imienia używał jako człowiek dorosły – jako syn niezamożnych rodziców musiał liczyć na własne siły i zdobyć zajęcie, które pozwoliłoby mu się utrzymać. Ukończył pruskie gimnazjum i seminarium nauczycielskie, po którym jął się zawodu edukatora o czym informuje nas urzędowa gazeta z roku 1833.
Znajdujemy tam informację, że Xawery Łukaszewski, uczeń seminarium pomocniczego katolickiego w Trzemesznie, na internistycznego nauczyciela przy szkole katolickiej w Skorzęcinie, powiatu Gnieźnieńskiego. Już w roku następnym objął posadę nauczyciela w innej szkole, czego ślad znajdujemy w gazecie urzędowej z 1834 roku, która donosiła, że dotychczasowy nauczyciel internistyczny Xawery Łukaszewski w Skorzęcinie jako takowy w Podlesiu Kościelnym powiatu Wągrowieckiego. Jednym z niejasnych punktów jego życiorysu jest wspominana czasem próba wzięcia udziału w powstaniu listopadowym, do którego ponoć przekradał się przez granicę prusko rosyjską w towarzystwie jednego z hrabiów Mielżyńskich. Rzecz wydaje się mało prawdopodobna i to z kilku względów. W powstaniu wzięli udział wszyscy trzej bracia Mielżyńscy, nie ma więc powodu, by przypuszczać, iż skoro im udało się przejść przez granice sztuka ta nie powiodła się towarzyszącemu im 18 letniemu Ksaweremu. Po drugie, jak już wiemy, Ksawery został nauczycielem, a takowy miał w Prusach status urzędnika państwowego i jako taki nie mógł mieć plamy w życiorysie. Władze nie dopuściłyby do nauczania młodzieży człowieka splamionego występkiem o charakterze politycznym. Generał F. von Roeder dowodzący V Korpusem Armii i Naczelny Prezes Wielkiego Księstwa Poznańskiego wydali na ten temat specjalne oświadczenie w Amtsblattcie z 28 grudnia 1830 roku dotyczące osób, które by w takowe zbrodnicze przedsięwzięcia były wplątane niedwuznacznie sugerujące konsekwencje.
Skoro więc władze ukarały np. Macieja Mielżyńskiego 9 miesięcznym więzieniem nie mamy podstaw. by sądzić, iż łagodniej potraktowałyby jego towarzysza. Ponieważ to nie nastąpiło i po ukończeniu gimnazjum w Trzemesznie przystąpił on do wykonywania zawodu nauczyciela, opowieści o jego próbie przedostania się do powstania musimy zaliczyć do kategorii niesprawdzonych. To co za nimi ew. przemawia to fakt wyjątkowej zażyłości z hrabiami Mielżyńskimi, zażyłości, która po śmierci Ksawerego przeszła na jego syna Juliana, którego wspomagali oni aż do czasu ukończenia przezeń studiów medycznych.
Posada wiejskiego nauczyciela nie była zbyt dochodowa, ale musiała być na tyle wystarczająca, by zdecydował się założyć rodzinę. Ożenił się w 1834 roku z panną Józefą Skowrońską, a rok później urodził mu się syn Julian i to z jego przekazów znamy kolejny krok Ksawerego, który postanowił uzupełnić wykształcenie na uniwersytecie we Wrocławiu, gdzie od 1841 roku funkcjonowała katedra języków słowiańskich, a wykładowcami byli tacy badacze i fascynaci jak Frantiszek Ladiclav Celakowski, czeski poeta, autor słowników i pierwszej próby stworzenia nowoczesnego podręcznika do szkół czeskich. O wpływie Celakowskiego na studentów świadczą ich dalsze losu i zajęcia, jak choćby budziciela Kaszub czyli Floriana Ceynowy.
Wielce prawdopodobne, że to właśnie sławny Czech był dla Ksawerego wzorem do naśladowania, bowiem już w 1844 roku mógł się pochwalić podobną próbą – elementarzem do szkół polskich.
Elementarz wydało zasłużone dla tego rodzaju działalności wydawnictwo Ernsta Guenthera w Lesznie, a rozpowszechniała m.in. księgarnia braci Scherk w Poznaniu. Napisanie podręcznika to dopiero część sukcesu. Teraz należało powalczyć o wykorzystanie go w nauce szkolnej, co wcale nie było takie łatwe. Po pierwsze książka Ksawerego nie była jedyną tego typu stworzoną w zaborze pruskim. Na podobny pomysł wpadli także inni. Wiele zależało więc od przychylnych recenzji fachowców. W przypadku Ksawerego chwalono go za logiczny układ i sposób nauki czytania przez odpowiedni dobór słów w początkowym okresie nauki, który
pozwala dziecku na łatwe łączenie głosek. Krytyce poddawano stopniowe zwiększanie trudności. Pomimo to, właśnie podręcznik Ksawerego polecano najczęściej spośród kilku, które pojawiły
się w tym czasie na rynku. Przy wszystkich bowiem zastrzeżeniach był to bowiem znaczący postęp w stosunku do używanych dotąd tablic księdza Laskowskiego z Rogoźna.
Problemy nie kończyły się na recenzjach. Przysporzyć potrafili ich także rodacy – konkurenci, lub tacy, którzy zupełnie bezinteresownie potrafili napsuć krwi autorowi. Jednym z nich był niejaki Sławczyński, nauczyciel w
szkole św. Marcina w Poznaniu, który reklamując na łamach prasy własne tablice elementarzowe nie omieszkał przy okazji; zamieścić nastepującego anonsu:
„Dowiedziawszy się, że elementarz p. Łukaszewskiego zaprowadzany bywa
po szkołach upraszam o łaskawe uwiadomienie mnie, gdzie by to nastąpiło,
ponieważ wbrew zakazowi ministerialnemu żadna książka niepotwierdzona
w szkołach używana być nie powinna”
Reakcja o tyle ciekawa, że już pół roku wcześniej elementarz Ksawerego był zalecany przez kręgi kościelne, które w większości zarządzały szkolnictwem elementarnym i miały decydujący wpływ na wprowadzanie do użytku takiego czy innego podręcznika.
W czerwcu 1844 roku można było przeczytać (Szkółka Niedzielna, nr24, 1844, s.96):
„W tym roku wyszedł u Guenthera w Lesznie i Gnieźnie Elementarz polski dla szkół katolickich wieyskich i mieyskich w Wielkim Księstwie Poznańskim, wypracowany przez pana XFAE Łukaszewskiego, nauczyciela elementarnego, a ze strony duchownej potwierdzony przez Administratora Generalnego diecezji poznańskiej, X. S. Gaierowicza.” Ksawery nie zasypiał gruszek w popiele, a reakcja świadczy o jego temperamencie. W „Gazecie Wielkiego Xięstwa Poznańskiego” w nr 38/1845 można było przeczytać:
„W numerze 9 Gazety znajduje się pomiędzy obwieszczeniami korzennymi, kupieckimi, godne swoich towarzyszek uwiadomienie p. Sławczyńskiego, nauczyciela przy szkole Ś.Marcińskiej w Poznaniu, w którem donosi o swoich potwierdzonych tablicach polskich i niemieckich do początkowej nauki czytania i o pierwszej nauce (nie wiedzieć czego!) dla dzieci i przechwalczo zaprasza do prenumeraty. […] ale jego odezwa, jaką
po wymienieniu swych dziełek śmiał wyrzec – nie tylko niegodna jest polskiego nauczyciela, ale nadto zdolna jest obrazić publiczność wzywając ją niejako do śpiegowania i denuncyacyi.”
To na początek. Potem następuje metodyczne wypunktowanie błędów i nierzetelności jakie popełnił adwersarz chcąc zdeprecjonować książkę Ksawerego. W post scriptum zapowiedział też osądzenie dziełek p. Sł. pod
względem literacko pedagogicznym we właściwym miejscu tj. w piśmie dla nauczycieli.
Wspomniane pismo o nazwie „pismo dla nauczycieli ludu i ludu polskiego” zaczęło wychodzić w 1845 roku za sprawą wydawcy, Antoniego Woykowskiego i redaktorów w osobach Ewarysta Estkowskiego i
Ksawerego Łukaszewskiego i było pierwszym periodykiem bardzo fachowo poruszającym problemy polskiej oświaty pod zaborem. Ksawery nawiązał wkrótce współpracę także z innym pismem, a mianowicie „Tygodnikiem Literackim”, gdzie pisywał w towarzystwie J.I. Kraszewskiego, K. Libelta, A. Mosbacha, H. Cegielskiego, J. Moraczewskiego i in. Ta współpraca jest o tyle ciekawa, że te same nazwiska znajdujemy później wśród korespondentów i współpracowników syna Ksawerego – Juliana. Dla współczesnych nam ciekawostką jest, że pisma te poruszały stale problem nierozwiązany do dziś, a mianowicie właściwe randze zawodu wynagrodzenia nauczycieli.
Kolejne prace Ksawerego dotyczyły ułatwień dla dzieci polskich nie znających języka niemieckiego, a zmuszonych do korzystania z książek czy opracowań tablicowych w tym języku. We współpracy z Augustem
Mosbachem opracował specjalny, szkolny słownik polsko niemiecki. Opracowany przez nich słownik okazał się tak trafiony i przydatny, że wydawano go jeszcze na początku XX wieku (w sumie ponad 20 wydań).
Ksawery szedł dalej. Książka „Przyjaciel dzieci” będąca zbiorem opowiadań, baśni i czytanek, które wg zamierzeń autora miały rozwijać wyobraźnię dzieci i zamiłowanie do czytania, również osiągnęła liczbę wielu wydań. Ostatnie w 1893 r. W 1847 ukazał się w Królewcu, nakładem braci Borntregerów, wypracowany przez Ksawerego „Słownik podręczny wyrazów obcych i
rzadkich w języku polskim używanych”
Ten słownik zawierał pewną ciekawostkę. Ksawery jako pierwszy wprowadził do języka polskiego słowo „turysta – turystyka” w miejsce dotąd używanych „wędrowiec – wędrowanie”. Wzorował się ponoć na Stendahlu i nie od razu znalazł zrozumienie wśród rodaków pomimo, iż tłumaczył, że istnieją subtelne różnice pomiędzy
„turystą”, a „wędrowcem”. Z czasem słowo stało się nieodłączną częścią naszego języka i nikt nie zastanawia się nad jego pochodzeniem, podobnie jak w przypadku słowa „krajobraz” (Karpiński) czy imienia „Grażyna” (Mickiewicz) i in. Niestety, nie powodziło się Ksaweremu równie dobrze w sprawach rodzinnych. Po urodzeniu się dwóch pierwszych synów – Juliana w 1835 roku i Józefa w 1836, kolejne dzieci państwa Łukaszewskich umierały w dzieciństwie. Taki był los Władysława ur. w 1838 roku, Franciszki Xawery w 1839, Adama w 1841 i Pelagii Julii Albertyny w 1842.
Sam Ksawery także nie żył długo, bo zmarł w 1951 roku w wieku zaledwie 39 lat na chorobę płucną jak to określił akt zgonu. Opracowane przez niego książki i podręczniki żyły znacznie dłużej.
